Bu makale, İtalyan fütürizminin tarihsel gelişiminin yanı sıra fütüristler tarafından temsil edilen ve gençlik kültü, sanayileşme, hız, teknoloji ve modernleşme ile ilgili ideolojinin baskın bileşenine kısa bir genel bakışı kapsayacaktır. Umberto Boccioni, Giacomo Balla ve Carlo Carrà gibi en önemli fütürist sanatçıların rolleri analiz edilmektedir. Fütürizm ile kübizm ve fütürizm ile modernizm arasındaki ilişkinin bir analizi de sunulmaktadır.
Fütürizm nedir?
Fütürizm, İtalya’da ortaya çıkan avangart bir sanat ve sosyal harekettir. Fütürizmin gelişimi için kilit belge, Filippo Tommaso Marinetti tarafından 1909 yılında yayınlanan Fütürizm Manifestosu’dur. Fütürist felsefenin ardından çeşitli manifestolar oluşturulmuştur. Tüm bu manifestolar geçmişe karşı tavizsiz bir reddiyeye dayanan ortak bir tutuma sahipken, gençlik kültünü, sanayileşmeyi, hızı, teknolojiyi ve modernleşmeyi yüceltiyor ve genellikle kültürel ve daha geniş toplumsal değişim mücadelesinin şiddet unsurunu vurguluyordu. Fütürizm, edebiyatın yanı sıra resim, heykel, mimari, endüstriyel tasarım, müzik, film, dans ve moda alanlarında da gelişti.
Fütürizmin Tarihi
İtalyan şair Filippo Tommaso Marinetti, 1909 yılında Milano’da Fütürist hareketi kurdu. Kısa süre sonra ona, sonraki yıllarda fütürizmin görsel şiirselliğini tanımlayacak olan ressamlar Umberto Boccioni, Carlo Carrà, Giacomo Balla ve Gino Severini katıldı. Fütürist Resmin Teknik Manifestosu ilk kez 1910 yılında Milano’da yayımlandı. Bu belge, evrensel dinamizm kavramını geliştirerek fütürizm felsefesini resim sanatına dahil etmektedir. Manifesto Boccioni’nin yanı sıra Carlo Carrà, Giacomo Balla, Luigi Russolo ve Gino Severini tarafından da imzalanmıştır. Fütürist ressamlar, resmin biçimsel yönleri alanında post-empresyonistlerin ve kübistlerin deneyimlerine dayanmışlardır. Fütürist ressamlar için post-empresyonist yöntem – bölücülük çok önemliydi. Bölünmüş resimlerin yaratılmasının temeli iki prosedürde özetlenebilir. Birincisi saf ya da karıştırılmamış renk pigmentinin tuval üzerine uygulanması, ikincisi ise maksimum parlaklığı elde etmek için istenen tamamlayıcı renk çiftlerinin karşı karşıya getirilmesidir. İkinci olarak, kübist resmin analitik ilkeleri, yani sahnelerin parçalanması, resim içinde istenen dinamiklerin gerçekleştirilmesini sağladı.
Fütürist fikirlerin etki yelpazesi çok geniştir ve hem avangard hareketlere hem de daha geniş bir bağlamda modernizme atıfta bulunur. Bu etkiler Sürrealizm, Art Deco, Cubo-fütürizm, Konstrüktivizm, Rayonizm, Vortisizm ve Precisionizm‘de görülebilir.
Fütürizmin Özellikleri
Fütürizmin özellikleri arasında kültür alanında geleneksel değer çerçevelerinin reddedilmesi, yani geçmişinin ağırlığından kurtulmuş bir sanat için çaba gösterilmesi, gençliğin toplumsal gelişimin temel sermayesi olarak vurgulanması, teknolojiye duyulan hayranlık, kentsel alanların modernizasyonu ve endüstriyel tesislerin dinamizmi yer almaktadır.
Fütürizm Sanatçıları
En önemli fütürizm sanatçıları şunlardır: Umberto Boccioni, Giacomo Balla ve Carlo Carrà.
Umberto Boccioni
Umberto Boccioni ressam ve heykeltıraş olmasının yanı sıra Fütürist Akımın önde gelen teorisyenlerinden biriydi. Boccioni Roma’daki Accademia di Belle Arti’de eğitim gördü. Boccioni, Fütürist Ressamlar Manifestosu’na ek olarak, 1914 yılında Fütürist görsel şiirselliği anlamak için temel oluşturan Fütürist Resim ve Heykel (Plastik Dinamizm) kitabını yayınladı. Eserleri Venedik’teki Peggy Guggenheim Koleksiyonu’nda, New York’taki Modern Sanat Müzesi’nde ve New York’taki Metropolitan Sanat Müzesi’nde bulunmaktadır.
Giacomo Balla
Giacomo Balla ressam, karikatürist, şair ve tasarımcıydı. Balla, Umberto Boccioni ve Gino Severini’yi etkileyerek fütürist resme bölümleme tekniğini getirdi. Resimleri hareket ve ışık çalışmalarıyla karakterize edilir. Balla’nın eserleri New York’taki Albright – Knox Sanat Galerisi’nde, Venedik’teki Peggy Guggenheim Koleksiyonu’nda ve Londra’daki Estorick Modern İtalyan Sanatı Koleksiyonu’nda sergilenmektedir.
Carlo Carrà
Carlo Carrà, İtalyan fütürizminin önde gelen isimlerinden biridir. Milano’daki Brera Akademisi’nde eğitim gördü ve Fütürist Ressamlar Manifestosu’nun imzacıları arasında yer aldı. Daha sonra Giorgio de Chirico ile metafizik resmi geliştirdi. Eserleri Roma’daki Galleria Nazionale d’Arte Moderna, New York’taki Modern Sanat Müzesi ve Milano’daki Pinacoteca di Brera koleksiyonlarında yer almaktadır.
Fütürizm sanatçılarının tam listesini aşağıda bulabilirsiniz:
- Umberto Boccioni
- Giacomo Balla
- Carlo Carrà
- Gino Severini
- Elena Guro
- Giorgio Morandi
- Joseph Stella
- Aleksandra Ekster
- Valentine de Saint-Point
- Vsevolod Meyerhold
- Ivo Pannaggi
- Amadeo de Souza Cardoso
- Marcel Janco
- Luigi De Giudici
- Emilio Pettoruti
- Alexander Bogomazov
- David Bomberg
- Wanda Wulz
- Stenberg kardeşler
- Sante Monachesi
- Guilherme de Santa-Rita
- Primo Conti
- Otakar Švec
- Marisa Mori
- Stanley Cursiter
- Carlos Filipe Porfírio
- Enzo Mainardi
- Giuseppe Balbo
- André Fau
- Piergiorgio Colautti
- Severo Antonelli
Fütürizm Sanat Eserleri
Umberto Boccioni, Sokak Eve Giriyor, 1912
Tuval üzerine yağlıboya, 100,0 cm × 100,5 cm, Sprengel Müzesi, Hannover
Gerardo Dottori, Yükselen Formlar (veya Yükselen Kuvvetler), 1930
Tuval üzerine yağlıboya, 188 x 143,5 cm, Palazzo della Penna Sivil Müzesi, Perugia
Gino Severini, Bir Dansçının Dinamizmi, 1912.
Tuval üzerine yağlıboya, 60 x 45 cm, Pinacoteca di Brera, Milano
Umberto Boccioni, Mekanda Sürekliliğin Benzersiz Biçimleri, 1913, döküm 1950
Bronz, 121,3 × 88,9 × 40 cm, The Metropolitan Museum of Art, New York
Antonio Sant’ Elia, Tren İstasyonu ve uçaklar, 1914
Kağıt üzerine kurşun kalem ve mürekkep, 27,9 x 20,9 cm, Pinacoteca Civica, Como
Fütüist resim ve sanat eserlerinin daha geniş bir listesi aşağıda gösterilmektedir:
- Mekanda Sürekliliğin Benzersiz Biçimleri (Umberto Boccioni)
- Tasmalı Bir Köpeğin Dinamizmi (Giacomo Balla)
- Yükselen Formlar (veya Yükselen Kuvvetler) (Gerardo Dottori)
- Mavi Balerin (Gino Severini)
- Primavera Umbria (Gerardo Dottori)
- Bir Arabanın Dinamizmi (Luigi Russolo)
- Dinamik Ayrıştırma (Umberto Boccioni)
- Yatay Hacimler (Umberto Boccioni)
- Bir Gecenin Anıları (Luigi Russolo)
- Fütüristik kadın (David Burliuk)
- Serie di n. 8 rinoceronti (Fortunato Depero)
- Ciò che mi ha detto il tram (Carlo Carrà)
- Scienza contro oscurantismo (Giacomo Balla)
- Velocità d’automobile (Velocità n. 1) (Giacomo Balla)
- Sisin Sağlamlığı (Luigi Russolo)
- Dinámica del viento (Emilio Pettoruti)
- Cannoni in azione (Gino Severini)
- Bacalı Kentsel Peyzaj (Mario Sironi)
- Bir Bisikletçinin Dinamizmi (Umberto Boccioni)
- il Trittico della Velocità
- New York Şehrinin Sesi Yorumlandı
- Aurora Volando (Gerardo Dottori)
- Anarşist Galli’nin Cenazesi (Carlo Carrà)
- Soyut Hız + Ses (Giacomo Balla)
- Simultaneous Visions (Umberto Boccioni)
- Materia (Umberto Boccioni)
- Zihin Durumları I
- Carica di lancieri (Umberto Boccioni)
- Deniz = Dansçı (Gino Severini)
- Rotazione di ballerina e pappagalli (Fortunato Depero)
- Zihin Durumları II
- Movimento d’uccello (Fortunato Depero)
- Festa della sedia (Fortunato Depero)
- Ruhsuz Şehrin Ruhu (Christopher R. W. Nevinson)
- Sokak Kaldırım Taşları (Umberto Boccioni)
- Bir Futbolcunun Dinamizmi (Umberto Boccioni)
- Uçarken Işık Mucizesi (Gerardo Dottori)
- Sokak Lambası (Giacomo Balla)
- Aşık Sayılar (Giacomo Balla)
- Çamur Banyosu (David Bomberg)
- Paesaggio Aereo (Gerardo Dottori)
- Pigalle’deki Dansçı (Gino Severini)
- Brooklyn Köprüsü
- Aurora sul Golfo (Gerardo Dottori)
- Sotto il pergolato a Napoli (Umberto Boccioni)
- New York Şehrinin Sesi Yorumlandı (Joseph Stella)
- Yanardöner İnterpenetrasyon (Giacomo Balla)
- Fütürist Kompozisyon (Joseph Stella)
- Sanat ve Bilim Arasında İtalya (Mario Sironi)
- Anavatan sunağındaki bayraklar (Giacomo Balla)
- Bir at-yıldırım (David Burliuk)
Müzikte fütürizm
Fütürist fikirler, müzik teorisi ve kompozisyonun yanı sıra yeni müzik aletlerinin geliştirilmesi üzerinde de etkili olmuştur. Müzikolog ve besteci Francesco Balilla Pratella Fütürist hareketin bir üyesiydi. Avangard müzik teorisine yaptığı katkılar Fütürist Müzisyenler Manifestosu adresinde 1910 yılında yayınlanmıştır. Fütürist Müziğin Teknik Manifestosu 1911’de ve The Destruction of Quadrature 1912 yılında adresinde yayımlanmıştır. Fütürist müzisyenler, akademik müzik eğitiminin geleneksel biçimlerini terk etmenin yanı sıra İtalya’daki baskın opera geleneğinden uzaklaşmayı da savunuyorlardı. Luigi Russolo müzik teorisi alanındaki bir diğer önemli yazardır. Russolo devrim niteliğindeki kitabını yayınladı 1913’te Gürültü Sanatı. Russolo bu eserinde, kentsel peyzajın doğasında bulunan sesleri ve gürültüleri içeren yeni bir ses paletini araştırıyor.
Luigi ve Antonio Russolo kardeşler yeni enstrümanlar inşa ettiler ve bunlara şu isimleri verdiler intonarumori. Bu enstrümanlar, icracının birkaç farklı ses türünün dinamiklerini ve perdesini kontrol etmesine olanak tanıyan akustik gürültü jeneratörleriydi. Fütürist müzik teorisinden etkilenen sanatçılar arasında Igor Stravinsky, Edgard Varèse, George Antheil, Arthur-Vincent Lourié, Mikhail Gnesin ve Alexander Goedicke sayılabilir.
Edebiyatta fütürizm
Fütürizm, edebiyat alanında devrim niteliğinde değişiklikleri teşvik etmiştir. Fütüristler, geleneksel lirik ve epik edebiyatın yanı sıra bunların içindeki türlerin de anakronik olduğunu düşünüyorlardı. Fütüristler yıkıcı bir yaklaşımla, en değerli düzyazı biçimi olan romanla alay etmişlerdir. Fütürist edebiyatın sezgi, analoji, ironi, sözdiziminin kaldırılması, metrik reform, onomatopoeia ve özsel/sentetik lirizm olmak üzere yedi ilkeye dayanması gerekiyordu. Fütüristler, özlü ve pratik olması gereken sözdizimini değiştirmenin ve dili ekonomikleştirmenin gerekli olduğunu düşündüler. Filippo Tommaso Marinetti, modern çağın dili fikrini Sözdiziminin Yıkımı-Kablosuz Hayal Gücü-Özgürlük İçinde Kelimeler manifestosunda formüle etmiştir. Böyle bir dil sıfatlardan ve zarflardan yoksundur ve matematiksel ve müzikal sembolleri kullanıma sokar. Fütürist dil, her zaman mastar halinde görünen fiillere ve onomatopoeia’nın sık kullanımına dayanacaktır.
Marinetti’nin özgürlük içinde kelimeler olarak bilinen kavramı, metin ve görsel malzeme arasında yeni bir ilişki için alan açtı. Bu iki içerik artık birbirine karşıt değil, görsel şiir fikri aracılığıyla birleşiyor. Yeni tipografik çözümler, şiirin biçiminin tamamen alışılmadık görünmesini mümkün kılmıştır. Bu yaklaşım sadece görselin alanında bir değişiklik değil, aynı zamanda artık basılı metne “bakması” ve “içinden geçmesi” gereken okuyucunun konumunda da bir yenilik anlamına geliyordu.
Tiyatroda fütürizm
Fütüristler için tiyatro büyük önem taşıyan bir yerdi. Marinetti’nin Emilio Settimelli ve Bruno Corra ile birlikte yazdığı gibi Fütürist Sentetik Tiyatro (1915), İtalyanların %90’ı tiyatroya gelir ve Fütürist savaş ruhu orada teşvik edilmelidir. Fütürist tiyatroda sentetik olan, dramatik metnin drama fikrini temsil eden temel çizgilere indirgenmesi olmalıydı. Manifestoda da belirttikleri gibi, Sanatçının doğal yeteneğine hiçbir mantık, hiçbir gelenek, hiçbir estetik, hiçbir teknik, hiçbir fırsat dayatılamaz; o sadece mutlak yenilik değerine sahip beyinsel enerjinin sentetik ifadelerini yaratmakla meşgul olmalıdır. Parodi ve vodvil Fütüristlere çok yakındı. Fütüristler, tiyatro olayını, genel tiyatro ortamının izleyiciyi etkileme kapasitesi üzerinden algılamışlardır. Bu ambiyans, sahnedeki oyuncular ve seyirciler tarafından eşit ölçüde yaratıldı. Fütüristler, tiyatro tarihinin mirasından tamamen kurtulmuş bir sanatçının seyirciyi heyecanlandırabileceğine ve etkileyebileceğine inanıyorlardı.
Filmde fütürizm
Fütüristler, film ve fotoğrafın yeni sanatsal formlarına çok yakındılar. İtalyan avangard sinemasının fütürist dönemi 1916’dan 1919’a kadar sürdü. Bu dönemin önemli yazarları arasında Arnaldo Ginna, Anton Giulio Bragaglia ve Ivo Illuminati sayılabilir. Fütürist film, anti-natüralizmin yanı sıra siyah ve beyaz geometrik yüzeylerin yoğun kontrast estetiği ile karakterize edilir. Bu dönemden günümüze ulaşan tek film Thaïs, 1917 yılında Anton Giulio Bragaglia tarafından yönetilmiştir. Fütürist filmin Alman Dışavurumculuğu üzerinde büyük etkisi olmuştur. Bu etki Fritz Lang’ın Metropolis 1927’den.
Mimaride fütürizm
Mimari, fütürist deney için önemli alanlardan biriydi. Daha geniş toplumsal değişim, kitlelerin özgürleşmesi ve kentsel ve kırsal alanların yeniden tanımlanmasına yönelik eğilimler mimaride açık bir şekilde uygulama alanı buldu. Mimarlık alanındaki ilk ve en önemli fütürist manifesto Antonio Sant’Elia tarafından 1914 yılında yayınlanan Fütürist Mimarlık Manifestosu. Antonio Sant’Elia, mimarlığın en etkili fütürist teorisyeniydi. Yazdığı manifesto, Vitruvius, Vignola ve Sansovino’nun teorileriyle ilişkili olarak süreksizliğe dayanan fütürist mimarinin değer ve estetik çerçevesini tanımladı. Mimarlık tarihi ve yerleşik inşaat kalıpları, Sant’Elia’nın modern mimari ifadenin oluşumu önünde bir engel olarak gördüğü bir yüktü. Mimari eğilimleri belirleyen koşullar, modern konutların gerektirdiği modernlik, işlevsellik ve ekonomi olmalıdır.
Uluslararası bir fenomen olarak fütürizm
Fütürizm, bir felsefe ve estetik ilkeler yelpazesi olarak uluslararası çevrelerde çok hızlı bir şekilde yayıldı. İlk başta, Avrupa bağlamında, fütürizm Almanya, Çek Cumhuriyeti, Fransa, Macaristan ve Yugoslavya’da iyi bir karşılık buldu. Portekiz avangard sahnesi aracılığıyla fütürist fikirler Güney Amerika’ya – Brezilya ve Arjantin’e ulaştı. Rusya’da fütürizm, kübo-fütürizm olarak gelişmektedir. Kübo-fütürist avangard hareket, daha sonra süprematizm ve konstrüktivizm içinde çalışarak modern sanatı yeniden tanımlayacak olan çok sayıda sanatçıyı bir araya getirdi. Fütürizmin etkisi iki savaş arası Japon sanat sahnesinde de göze çarpmaktadır.
Fütürizm ve Kübizm
Gino Severini, Fütüristlerin kısa süre sonra benimseyeceği kübist yöntemlerle ilk tanışan kişiydi. Sahnelerin kübist parçalanması ve perspektif denemeleri, fütüristik resim deneyi için çok önemliydi. Fütüristlerin ele aldığı baskın temalar -teknolojinin gelişimi, endüstri, trafik ve şehir hayatı sahneleri- göz önüne alındığında, temel olarak kübist geometrizasyon, yeni bir fütüristik resim dilinin kurulmasının yolunu açtı. Dinamizm, Fütüristlerin eserleri aracılığıyla formüle etmeye çalıştıkları birincil değerdi ve bu istekle Kübistlerden ayrıldılar. Buna göre, kübist sahnenin hareketsizliğe ayrışan statik doğası, Fütüristlerin geliştirmeye devam ettiği bir özellik değildi.
Fütürizm Modernizme Karşı
Kübizm ile birlikte, erken Modernizm’in resim geleneği Fütürizm üzerinde en büyük etkiye sahip olmuştur. Spesifik olarak, post-empresyonist teknik olan Bölmecilik ile ilgilidir. Bu teknik, palet üzerinde önceden karıştırma yapmadan saf boyanın tuvale uygulanmasına dayanır. Böylesine saf bir formda boya, uyumlu tamamlayıcı ilişkiler kurarak uygulanır. Fütüristlerin post-empresyonizm ve kübizm temelinde oluşturdukları görsel dil, sonraki yıllarda ortaya çıkan Sürrealizm, Kübo-fütürizm, Konstrüktivizm, Rayonizm ve Precisionizm gibi birçok modernist akımı etkilemiştir.
Dejenere Sanat
Birinci Dünya Savaşı’nın hemen sonunda, Fütüristler alt kültür çerçevelerinden İtalyan kültürünün resmi akımlarına geçtiler. Kısa süre sonra Ulusal Faşist Parti’nin bir parçası haline gelen Fütürist Siyasi Parti’yi kuran Marinetti, faşist çevrelerin önde gelen entelektüellerinden biri haline geldi. İtalya’daki hakim kültürel modeli dönüştürme fikri gerçekleşmedi. Fütürist mimarlar savaş sonrası yeniden yapılanmada önemli bir rol oynarken, ressamlar ve tasarımcılar propaganda afişleri ve Duce’nin özgün fütürist aeropainting tekniğiyle yapılmış anıtsal portrelerini yarattılar. Toplumsal iklim hızla daha katı ve militan bir hal aldı ve İkinci Dünya Savaşı’nın şafağında İtalya’nın Almanya’ya yaklaşmasıyla birlikte Alman Entartete Kunst veya dejenere sanat kamusal söyleme dahil edildi. Bu terim, Naziler tarafından yorumlandığı şekliyle sanattaki çöküş ve sapkın eğilimleri ifade ediyordu. Fütürizm, dejenere olarak nitelendirilen ve otuzlu yılların sonunda İtalyan kültür sahnesinden uzaklaştırılan birçok avangart akımdan biriydi.
